Genellikle Kasım sonu veya Aralık ayına denk gelen bu bayram, M.Ö. 2. yüzyılda Kudüs'teki İkinci Tapınak'ın (Bet HaMikdaş) Seleukos İmparatorluğu'na karşı kazanılan zafer sonrası putlardan temizlenip yeniden Tanrı'ya adanmasını simgeler. Dini özgürlüğün, direnişin ve inancın zaferi olarak kabul edilen Hanuka, dünya genelindeki Yahudi toplulukları tarafından çeşitli ritüellerle anılır.
Kutlamaların merkezinde, her gün bir yenisi eklenerek yakılan dokuz kollu özel bir şamdan olan "Hanukiya" yer alır. Şamdanın ortasındaki veya diğerlerinden farklı bir konumdaki "Şamaş" (görevli) adı verilen mum, diğer mumları yakmak için kullanılır. Bayram süresince evlerde ve sinagoglarda özel dualar okunur, ilahiler söylenir ve aile bireyleri bir araya gelerek bu tarihsel mirası gelecek nesillere aktarır. Hanuka, sadece geçmişteki bir mucizenin anılması değil, aynı zamanda karanlığa karşı ışığın galibiyetinin evrensel bir sembolüdür.
Hanuka Neden Kutlanır?
Hanuka'nın tarihsel arka planı, M.Ö. 165 yılında yaşanan olaylara dayanır. Dönemin Seleukos Kralı IV. Antiohus, Yahudilerin dini ibadetlerini yasakladı, Tora çalışmalarını engelledi ve Kudüs Tapınağı'na Zeus heykeli diktirerek burayı putperest bir ibadethaneye çevirdi. Bu baskılara karşı Yehuda Makkabi önderliğindeki küçük bir Yahudi direniş grubu (Makkabiler), sayıca ve teçhizatça çok daha üstün olan Seleukos ordusuna karşı gerilla savaşı başlattı ve Kudüs'ü geri almayı başardı.
Tapınak geri alınıp temizlendiğinde, "Ner Tamid"i (Ebedi Işık) yakmak için sadece bir günlük mühürlü ve saf zeytinyağı bulundu. Yahudi inancına göre, yeni kutsal yağın hazırlanması sekiz gün sürecekken, bu bir günlük yağ mucizevi bir şekilde sekiz gün boyunca yanmaya devam etti. Bu olay, Hanuka'nın sekiz gün sürmesinin ve her gece mum yakma geleneğinin temelini oluşturdu. Bayram, askeri bir zaferden ziyade bu "yağ mucizesini" onurlandırır.
Bayramda Ne Yenir?
Hanuka mutfağı, bayramın merkezindeki yağ mucizesine doğrudan atıfta bulunarak, ağırlıklı olarak kızartılmış yiyeceklerden oluşur. Sofraların en bilinen lezzeti Latke'dir. Rendelenmiş patates, soğan, yumurta ve un karışımıyla hazırlanan bu patates mücveri, kızgın yağda pişirilir ve geleneksel olarak elma püresi veya ekşi krema ile servis edilir.
Bayramın tatlı geleneğini ise Sufganiyot temsil eder. Mayalı hamurdan yapılan, içi genellikle çilek veya ahududu reçeliyle doldurulan ve üzerine pudra şekeri serpilen bu kızarmış çörekler, özellikle İsrail'de bayramın simgesi haline geldi. Ayrıca, Makkabi isyanı sırasında düşman komutanı Holofernes'i peynir ve şarap ikram ederek etkisiz hale getiren ve halkını kurtaran Yeudit'in (Judith) anısına sütlü tatlılar ve peynir çeşitleri tüketmek de yaygın bir adettir.
