Son Mühür / Alper Temiz - 2022 ve 2023 verilerinin yansıtıldığı ve yeni açıklanan Kara Rapor 2024’e göre İzmir’de solunan havadaki partikül madde oranı (toz, is ve egzozdan oluşan mikroskobik kirleticiler) tehlikeli seviyede. 2022 yılında İzmir’in hava kirliliği ortalaması 45,18 mikrogram, 2023 yılında ise 43,48 mikrogram olarak ölçüldü. (Bu değer, bir metreküp havadaki katı parçacık miktarını ifade ediyor.)
Türkiye’de yasal sınır 40 mikrogram, Dünya Sağlık Örgütü’nün önerdiği güvenli seviye ise yalnızca 15 mikrogram. Yani İzmir’de hava, hem Türkiye standartlarının hem de uluslararası sağlık ölçütlerinin üzerinde kirli.
Tablo, İzmir’i İstanbul ve Ankara gibi büyük şehirler arasında en kirli havaya sahip kent konumuna getirdi.
- 2022’de hava ölçüm verilerinin güvenilir olduğu 16 istasyondan 10’u yasal sınırı aştı.
- 2023’te istasyon sayısı 23’e çıksa da yalnızca 10’unda yeterli veri toplanabildi ve bunların 6’sında limitin üstünde değerler görüldü.
- Günlük kirlilik bakımından durum daha çarpıcı: 2022’de Karşıyaka’da 255 gün, Torbalı’da 204 gün, Gaziemir ve Alsancak’ta 144 gün boyunca hava kalitesi tehlikeli seviyede ölçüldü.
Uzmanlar, bu seviyelerde kirliliğe maruz kalmanın özellikle çocuklarda, yaşlılarda ve kalp-damar ya da solunum rahatsızlığı olan kişilerde ciddi sağlık sorunlarına yol açabileceğini belirtti.
Sanayi, trafik ve eksik ölçüm: üçlü tehdit
Rapora göre İzmir’de hava kirliliğinin en yoğun olduğu bölgeler sanayi tesislerinin ve yoğun trafiğin bulunduğu alanlar.
Torbalı, Aliağa ve Kemalpaşa sanayi bölgelerinde ölçülen yüksek değerler, üretim faaliyetlerinin hava kalitesini doğrudan etkilediğini gösteriyor. Karşıyaka, Konak ve Alsancak çevresinde ise yoğun araç trafiği başlıca kirletici kaynaklar olarak ifade ediliyor.
Raporda ikinci önemli sorun olarak ölçüm eksikliği öne çıkıyor. 2022’de yeterli veri toplayan istasyon sayısı 16 iken, 2023’te bu sayı 10’a geriledi. Sanayi bölgelerindeki istasyonların çoğunda ya veri eksik ya da hiç ölçüm yapılmamış durumda.
Bu da, kirliliğin gerçek boyutunu tam olarak tespit etmeyi zorlaştırıyor ve çözüm politikalarının dayanağını zayıflatıyor.
Öte yandan İzmir için hazırlanan Temiz Hava Eylem Planı, sanayi tesislerinde doğalgaz veya yenilenebilir enerjiye geçilmesi ve toplu taşımaya öncelik verilmesi gibi önlemler içeriyor. Ancak il çevre raporlarında bu planların ne kadar uygulandığına dair somut bir bilgi bulunmuyor. Uzmanlara göre bu durum, “kağıt üzerinde kalan” planların sahada etkisiz olmasına yol açıyor.
Somut adımlar ve halkın bilgilendirilmesi
Kara Rapor, hem kısa vadeli hem de uzun vadeli önlemler alınması gerektiğini vurguluyor.
Uzmanların önerileri şöyle:
1. Ölçüm ağını güçlendirin ve verileri şeffaflaştırın. Özellikle Torbalı, Aliağa ve Kemalpaşa gibi sanayi bölgelerine yeni istasyonlar kurulmalı. Veriler düzenli ve kamuya açık şekilde paylaşılmalı.
2. Kaynağında önlem alın. Sanayide kömür ve yüksek emisyonlu yakıtların yerine temiz enerjiye geçilmeli. Trafikte toplu taşıma ve bisiklet kullanımını teşvik eden yatırımlar artırılmalı.
3. Planlar uygulanmalı ve denetlenmeli. Temiz Hava Eylem Planları, belirli hedeflerle ve zaman çizelgesiyle kamuya açıklanmalı.
4. Halk sağlığı uyarı sistemleri kurulmalı. Hava kirliliğinin arttığı günlerde vatandaşlara SMS veya uygulama üzerinden uyarılar yapılmalı; okullar ve işyerleri için önlem protokolleri hazırlanmalı.
Raporda ayrıca, eğer Türkiye genelinde havadaki ince partikül (PM2.5) seviyesi 5 mikrograma düşürülebilseydi on binlerce erken ölümün önlenebileceği belirtiliyor. Bu durum, hava kirliliğinin yalnızca çevresel değil aynı zamanda halk sağlığı açısından da büyük bir kriz olduğunu gösteriyor.
İzmir’in havayı savunacak zamanı yok
Kara Rapor 2024'te, İzmir’de hava kirliliğinin artık yalnızca çevresel bir sorun değil, doğrudan bir yaşam hakkı meselesi haline geldiği de ifade edildi. Raporda, kentin her yıl limitlerin üzerinde kirli hava solunduğu, ölçüm sisteminin zayıfladığı ve eylem planlarının uygulanmadığı belirtildi. Uzmanlara göre İzmir’de atılacak adımlar sadece havayı değil, aynı zamanda halkın yaşam süresini ve sağlığını da koruyacak.
