İbrani takvimine göre Kislev ayının 25. günü başlayan ve sekiz gün süren Hanuka, Yahudi dünyasında "Işıklar Bayramı" veya "Yeniden Adanma Bayramı" olarak kutlanır. Genellikle Kasım sonu veya Aralık ayına denk gelen bu bayram, M.Ö. 2. yüzyılda Kudüs'teki İkinci Tapınak'ın (Bet HaMikdaş) Seleukos İmparatorluğu'na karşı kazanılan zafer sonrası putlardan temizlenip yeniden Tanrı'ya adanmasını simgeler. Dini özgürlüğün, direnişin ve inancın zaferi olarak kabul edilen Hanuka, dünya genelindeki Yahudi toplulukları tarafından çeşitli ritüellerle anılır.
Kutlamaların merkezinde, her gün bir yenisi eklenerek yakılan dokuz kollu özel bir şamdan olan "Hanukiya" yer alır. Şamdanın ortasındaki veya diğerlerinden farklı bir konumdaki "Şamaş" (görevli) adı verilen mum, diğer mumları yakmak için kullanılır. Bayram süresince evlerde ve sinagoglarda özel dualar okunur, ilahiler söylenir ve aile bireyleri bir araya gelerek bu tarihsel mirası gelecek nesillere aktarır. Hanuka, sadece geçmişteki bir mucizenin anılması değil, aynı zamanda karanlığa karşı ışığın galibiyetinin evrensel bir sembolüdür.
Hanuka Neden Kutlanır?
Hanuka'nın tarihsel arka planı, M.Ö. 165 yılında yaşanan olaylara dayanır. Dönemin Seleukos Kralı IV. Antiohus, Yahudilerin dini ibadetlerini yasakladı, Tora çalışmalarını engelledi ve Kudüs Tapınağı'na Zeus heykeli diktirerek burayı putperest bir ibadethaneye çevirdi. Bu baskılara karşı Yehuda Makkabi önderliğindeki küçük bir Yahudi direniş grubu (Makkabiler), sayıca ve teçhizatça çok daha üstün olan Seleukos ordusuna karşı gerilla savaşı başlattı ve Kudüs'ü geri almayı başardı.
Tapınak geri alınıp temizlendiğinde, "Ner Tamid"i (Ebedi Işık) yakmak için sadece bir günlük mühürlü ve saf zeytinyağı bulundu. Yahudi inancına göre, yeni kutsal yağın hazırlanması sekiz gün sürecekken, bu bir günlük yağ mucizevi bir şekilde sekiz gün boyunca yanmaya devam etti. Bu olay, Hanuka'nın sekiz gün sürmesinin ve her gece mum yakma geleneğinin temelini oluşturdu. Bayram, askeri bir zaferden ziyade bu "yağ mucizesini" onurlandırır.
9 Kollu Şamdanın (Hanukiya) Anlamı
Bayramın en önemli sembolü olan dokuz kollu şamdan Hanukiya, sıklıkla Yahudiliğin kadim sembolü yedi kollu Menora ile karıştırılır. Ancak Hanukiya, Kudüs Tapınağı'ndaki yağ mucizesini temsil etmek üzere özel olarak tasarlandı. Şamdanın sekiz kolu, bir günlük yağın mucizevi bir şekilde sekiz gün boyunca yanmasını simgeler. Dokuzuncu kol ise diğerlerinden daha yüksekte veya ayrı bir konumda bulunur ve "Şamaş" (Görevli) olarak adlandırılır.
Geleneklere göre Hanuka mumlarının ışığı kutsaldır ve okuma yapmak veya odayı aydınlatmak gibi günlük işlerde kullanılamaz. Bu nedenle diğer sekiz mumu yakmak için sadece Şamaş'tan faydalanılır. Mumlar bayram boyunca her gece birer tane artırılarak yakılır; bu ritüel, mucizenin büyümesini ve ışığın karanlığa karşı artan gücünü temsil eder. Şamdanlar genellikle pencere önüne konularak mucizenin dış dünyaya ilan edilmesi sağlanır.
