Son Mühür- Arşiv belgeleri ve tarihsel kaynaklar incelendiğinde, illerin isimlerinin kimi zaman kurucularından, kimi zaman coğrafi özelliklerinden, kimi zaman da egemen olan devletlerin yönetim ve inanç anlayışlarından etkilendiği görülüyor. Yapılan araştırmalara göre, bu 81 il arasında yalnızca bir ilin adı, kuruluşundan günümüze kadar hiç değişmeden ulaştı.
Antik çağdan Osmanlı’ya uzanan isimler
Anadolu’daki şehirlerin önemli bir kısmı, Antik Yunan, Roma ve Bizans dönemlerinde farklı adlarla kayıtlara geçti. Ankara “Ankyra”, İstanbul “Byzantion” ve “Konstantinopolis”, İzmir ise “Smyrna” olarak biliniyordu. Roma imparatorları ve kralları, kurdukları ya da yeniden inşa ettikleri şehirlere kendi adlarını verdi. Bursa “Prusa”, Edirne “Hadrianopolis”, Erzurum ise “Theodosiopolis” ismini bu dönemde aldı.
Selçuklu ve Osmanlı döneminde değişen şehir adları
Türklerin Anadolu’ya yerleşmesiyle birlikte birçok kentin adı yeniden şekillendi. Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde şehirler; fetheden komutanların, beyliklerin ya da idari yapının etkisiyle farklı isimler kazandı. Afyonkarahisar “Karahisar-ı Sahip”, Elazığ “Mamuretülaziz”, Bingöl “Çapakçur”, Kırklareli ise uzun yıllar “Kırk Kilise” adıyla anıldı.
Bazı illerde ise eski isimler halk arasında yaşamaya devam etti. Nevşehir’in eski adı “Muşkara”, Yozgat’ın “Bozok”, Sakarya’nın ise “Adapazarı” olarak bilinmesi bu duruma örnek gösteriliyor.
Coğrafya ve inançlar isimlerde belirleyici oldu
Bazı şehir adları, bulundukları coğrafi özelliklerden veya inanç temelli anlatılardan etkilendi. Bartın, adını Antik dönemde “Parthenios” olarak bilinen nehirden aldı. Şırnak, İslami rivayetlerde geçen “Şehr-i Nuh” ismiyle kayıtlara geçti. Van, Urartu Krallığı’nın başkenti olan “Tuspa” adıyla tarih sahnesinde yer aldı.
Tarih boyunca adı değişmeyen tek il
Yapılan incelemelere göre Türkiye’de tarih boyunca adı hiç değişmeyen tek il Kilis oldu. Antik dönemden Osmanlı’ya ve Cumhuriyet’e uzanan süreçte Kilis, adını koruyan nadir yerleşimlerden biri olarak öne çıkıyor.
Türkiye’de illerin tarih boyunca bilinen eski adları
Türkiye’deki 81 ilin geçmişte kullandığı bazı isimler şu şekilde sıralanıyor:
Adana (Batana),
Adıyaman (Hısn-ı Mansur),
Afyonkarahisar (Karahisar-ı Sahip),
Ağrı (Karaköse),
Aksaray (Archelais),
Amasya (Amaseia),
Ankara (Ankyra),
Antalya (Attaleia),
Aydın (Tralleis),
Balıkesir (Karesi),
Bolu (Claudiopolis),
Bursa (Prusa),
Çanakkale (Dardanos – Abydos),
Diyarbakır (Amid),
Edirne (Hadrianopolis),
Erzurum (Theodosiopolis),
İstanbul (Byzantion – Konstantinopolis),
İzmir (Smyrna),
Konya (Iconium),
Trabzon (Trapezus),
Şanlıurfa (Edessa),
Van (Tuspa)
ve diğer iller tarih boyunca farklı adlarla anıldı.