Türkiye’nin deprem gerçeğiyle yüzleştiği bugünlerde, vatandaşların afet farkındalığını artırmak amacıyla sadeleştirilmiş bir deprem terimleri sözlüğü hazırlandı. Gazi Üniversitesi Afet Yönetimi ve Deprem Mühendisliği Merkezi tarafından hazırlanan sözlük, depremle ilgili teknik kavramları halkın anlayacağı şekilde tanımlıyor.
Afet bilincini artırmak için sadeleştirilmiş tanımlar
Prof. Dr. Samet Arslan, Türkiye'nin bir deprem ülkesi olduğunu hatırlatarak, “Toplum olarak bu gerçekle yaşamayı öğrenmek zorundayız. Temel kavramları bilmek, bireysel ve toplumsal hazırlığın ilk adımıdır” dedi.
Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD) tarafından yayımlanan kapsamlı sözlüğün ardından, Prof. Dr. Arslan halkın rahatlıkla anlayabileceği basit bir deprem sözlüğü hazırladığını açıkladı.
Deprem nedir, büyük deprem ne demek?
Deprem: Fay hattı üzerindeki ani kırılmalar ya da yer altı gerilim değişiklikleri sonucu meydana gelen yer sarsıntısıdır.
Büyük Deprem: Büyüklüğü 7.5 ve üzeri olan depremler bu sınıfa girer.
Deprem Tehlikesi: Sarsıntı, fay kırılması, tsunami gibi fiziksel etkilerin canlı yaşamına zarar verme olasılığıdır.
Deprem Riski: Deprem tehlikesi gerçekleştiğinde ortaya çıkabilecek can kaybı, yaralanma ve bina hasarının düzeyidir.
Deprem öncesi ve sonrası yaşanan sarsıntılar
Öncü Depremler: Ana şok öncesinde hissedilen küçük sarsıntılardır.
Ana Şok: Deprem dizisinin en büyük sarsıntısıdır.
Artçı Sarsıntılar: Ana şok sonrası meydana gelen, genellikle daha küçük şiddetli depremlerdir.
Deprem büyüklüğü nasıl ölçülür?
Büyüklük (Magnitude): Depremin büyüklüğü sayısal olarak ifade edilir. Ölçüm, yer hareketinin şiddetine göre yapılır.
Şiddet: Depremin insan, yapı ve çevre üzerindeki etkilerine göre belirlenen göreli büyüklüktür.
Fay tipleri ve depremle ilişkisi
Fay: Yer kabuğundaki kırık hatlardır.
Aktif Fay: Son 10 bin yıl içinde hareket ettiği bilinen ve tekrar hareket etme potansiyeli olan faylardır.
Doğrultu Atımlı Fay: Yatay yönlü yer değiştirme görülür.
Eğim Atımlı Fay: Dikey hareket görülür; normal ya da bindirme (ters) olarak ikiye ayrılır.
Kilitli Fay: Yüzeyde hareket etmeyen ancak enerji biriktiren faylardır.
Sismik dalgalar nelerdir?
P Dalgası: Yayıldığı doğrultuda sıkışma ve genleşme hareketi yapar.
S Dalgası: Dalga yayılma yönüne dik doğrultuda ilerler.
Love Dalgası: Yüzeyde yatay şekilde yayılan dalgadır.
Rayleigh Dalgası: Yüzeyde elips biçiminde salınım yapan dalgadır.
Zemin ve yapılar depreme nasıl tepki verir?
Sıvılaşma: Suya doygun zeminlerin deprem sırasında taşıma gücünü kaybederek sıvı gibi davranmasıdır.
Ana Kaya: Yüzeydeki gevşek katmanların altındaki sert ve sağlam kayaçtır.
Tepki: Yapının belirli bir yer hareketine karşı verdiği mühendislik yanıtıdır.
Yerin Yapısı: Kabuk, Litosfer, Levha
Kabuk: Yerin en dış katmanı, kalınlığı 10-65 km arasındadır.
Litosfer: Kabuk ve üst mantoyu içeren dış katmandır.
Levha: Yerkabuğunu oluşturan büyük kara parçalarıdır.
Dalma-Batma: Okyanus levhasının, kıta levhasının altına girerek mantoya dalmasıdır (subduksiyon).
Sismik risk nedir?
Sismik Risk: Depremin sosyal ve ekonomik etkilerinin olasılığını tanımlar.
Sismik Boşluk: Uzun süredir deprem üretmemiş, geçmişte aktif olan fay bölgesidir.
Sismometre/Sismograf: Deprem dalgalarını algılayan ve kaydeden cihazlardır.
Depremle yaşayan toplumlar için bilinçli bireyler yetiştirmek
Hazırlanan deprem sözlüğü, özellikle ilk ve ortaöğretim düzeyindeki bireylerden yetişkinlere kadar herkesin temel bilgileri kolayca öğrenmesini hedefliyor. Uzmanlara göre bu tür kaynaklar, afetlere karşı dirençli bir toplum oluşturmanın en önemli adımlarından biri.
