Son Mühür TV’de yayınlanan Hasan Tahsin Kocabaş ile Gündem Yorum programının bu haftaki konuğu Kent Tarihi Araştırmacısı- Yazar Altan Altın oldu. Yerel seçim süreci hakkında daha önceki süreçlerden farklı geçmesi hakkında yorum yapan Altın, 'Daha önceki süreçlerden farklı bir yoğurt yeme şekli var' dedi. Altan Altın Pesulaki Sohbetleri: Hikayeler Şehri Bornova kitabını anlatarak Bornova’nın tarihine ışık tuttu. İşte detaylar…
Daha önceki süreçlerden farklı bir yoğurt yeme şekli var
Daha önceki süreçlerden farklı bir yoğurt yeme şekli var. Ama şundan emin ol hangisi olursa olsun aktörler değişmiyor. Belediye başkan adayları elbette değişiyor. Belli bir grup var hangi belediye başkanı adayı belirlendiği andan itibaren etrafında ağdalı bir grup toplanıyor. Emin ol son 5-6 seçimdir özellikle eski videolar kurcaladım, inanılır gibi değil. Bornova özelinde 4 başkan önce hangi güruh varsa saçları ağarmış ama hiçbir şey değişmemiş. Bu bana çok hastalıklı bir hal gibi geliyor. Yüzde düşmeleri olabilir ama, İzmir’deki birkaç ilçe için belki sürprizler çıkabilir ama Bornova’da olacağını sanmıyorum.
İzmir kimliğini mi kaybediyor ?
İzmir’in kültürel birikimi o kadar çok ki. Geriye dönüp bakıldığında demokrasiyi özümsemeye çabalayan bir şehir İzmir. Şimdi de birtakım sosyal farklılaşmalar yapılabilir. Kent tarihi açısından bu gibi sosyal, demografik ya da kültürel değişmelere İzmir onu da kendi içinde tolore edebilir diye düşünüyorum. Yine aynı şeyi söylüyorum bize büyük çarpıcı endişe verici değişimler gibi geliyor.
Hizmet etme mantığını yalap şap tutulmaktan kaynaklanıyor bu durum. Hizmet etme hırsı ve inancı eğer varsa bir işe başlar ve bitirirsin. Hizmet etme dürtüsüne yalap şap tutulduysan hiçbir işin tam olmaz, zaten tam olması için çaba da sarfetmezsin.
İzmir için kendini hırpalayanlar neden itiliyor ?
Sıkıntı bizde değil, kemikleşmiş bir İstanbullu ekabir listesi var. O ekabir liste Habertürk, CNN, NTV’de her gün görünen o insanlar, burada müthiş açılışlar olduğunda diyorlar ki İzmir’de kim var ? Kimse yok. Aslında var. Bu Bizans medyasının cilaladığı insanları buraya getiriyorlar.
Pesulaki Sohbetleri: Hikayeler Şehri Bornova
Pesulaki aslında hepimizde var olan zaman içinde ne yazık ki şehirleşmeden dolayı yapılamayacak hale gelen, karşılıklı sohbet eden kültürden geliyor aslında. Birisi Rumca birisi İtalyanca. Pasiciyata dedikleri, bizim piyasa yapmak dediğimiz şey aslında. İnsanlar caddelere çıkar akşam yürüyüşleri yaparlarmış. Kimi insanlar da köşklerinin bahçelerinin dışında taş banklarda oturup, geleni geçeni seyreder hatta dedikodularını yaparlarmış. İşte oturulan o taş banklara Pesulaki deniyor.
Reytuer diye bir hanımefendi var. 1900 yıllarda Bornova’da yaşamış yanlış hatırlamıyorsam. Onun karalama defteri varmış elime ulaştı. Defterde, ‘Pesulatti dedikodularından kaçmak için ana caddeden değil ara sokaklardan geçerdik’ diyor.
Kitabın arka kapağının hikayesi ne ?
Bornovalı Bay Sharno 1860 senesinde saraya bir mektup yazıyor. Diyor ki büyük bir kervan trafiği sorunu var yollar yetmiyor. Ben size bir alternatif yol planı gönderiyorum. O yolları yaparsanız o yoldan geçen şaraplar bozulmayacak. Saraydan olumsuz yanıt geliyor. O, ‘Ben yaparım ama 25 sene de işletirim’ diyor. 1861 yılında açılıyor ve Bay Sharno orayı 25 sene işletiyor.
İnsanı bitenin kültürü de biter
Bornova'nın tepeden gösteren fotoğrafı tabii ki var. İnsanı bitenin kültürü de biter. Bir kısmı önceden de gelmiş ama her yerden akın akın gelmişler Bornova’ya.
Levantenlerin olduğu yerde sermaye gücüne etkisi var mı ?
Elbette etkisi var. Bir şehrin ekonomisine yön veren bir kitle Bornova’da yaşıyor. Bütün şehrin ekonomisine yön veren adamların oturduğu yer hizmet anlamında bir belediyeliği hak etmiyor mu ?
Levantenler neden 1922’den sonra önemli bir kısmı gitti bir kısmı kaldı ?
Gitmelerinin en önemli sebeplerinden birisi kapitülasyonların kalkması. Kapitülasyonlar kalkınca, bir sürü ticari amaçlar artık onlar için yok oldu. Dolayısıyla biz buradan gidelim dediler.
Kalanlar için şöyle düşün, 300 senedir burada yaşıyorlar, duygusal bağları var. Levanten değil ama Bornova’nın çok önemli bir doktoru var. Denatovic diye bir adam. 70 yaş üzeri herkes bu doktoru biliyor ve iyi yad ediyor. Doktor Sırp.
Kitapta konular elbette zamanlı ama yazılı kayıtların çoğalmasından sonraki sürece ait 40 50 tane yaşanmışlık var.
Bornova’da kaç dil konuşuluyor ?
Ortak bir dil var. Simürniyot, bu bir dil değil ama o kadar içselleştirmişler ki. Rumca, İtalyanca, Fransızca, İngilizce, Ermenice, Türkçe var. Bu sebepten ötürü değişik bir ortak dil oluşmuş. Bazı şeyleri Türkçe bazı şeyleri Rumca söylemişler. Mesela az önce söyledim piyasa yapmak Türkçe, pesulaki Rumca.
Bornova olarak adlandırdığımız yer coğrafi karşılığı mı ?
Bir dönem Karşıyaka toprakları bile Bornova’ya bağlıymış. Ama yaşamsal olarak Bornova Büyük Camiyi örnek al. Onun etrafında geziyor. Her geçen gün önemi artıyor. Bu dönemlere ait çok fazla nüfus kaydı yok olanlar da sorunlu. Kadınları yok saymışlar bir dönem. Ama Rumlar, Ermeniler, Müslümanlar hep birlikte yaşamışlar. Hükümet Konağı'nın kuzeyine doğru baktığında sağ taraf Müslüman Türkler, sol taraf Rumlar. Ama asla bıçak gibi bire kesme yok. Yoğunlaşmalar var sadece. Birbirlerine git geliyorlar.
Çarşı esnafı karma mı ?
Elbette, varmış zamanında. O Türkler ve Rumların bir arada toplandığı o yerleşim alanını düşün. Oralarda da Yahudiler yerleşmiş. Dramalılar köşküne gittiğinizde Yahudi kültürünün, Rum kültürünün, İtalyan kültürünün izini görürsün. Hepsi bir şeyler eklemiş, harmanlaşmış.
Küçükpark ne zaman oluştu ?
Bir kere Küçükpark, küçükpark değil. Oranın ismi önceden Yenimahalleydi. 80’lerden sonra konulan isim Küçükpark. Eğitimli bir grup Bornovaya taşınınca grubun merkezileştiği yer. Yeni bir mahalle oluşmuş orada. Asıl Küçükpark şimdiki Atatürk heykelinin olduğu yer Bornova Meydanının oradaki.
1960'dan sonra Bornova'da müthiş bir sosyal kırılma yaşanıyor
1970'li yıllarda ihtiyaçtan dolayı çarpıklaşma olduğu doğru. 1960'dan sonra Bornova'da müthiş bir sosyal kırılma yaşanıyor. Bir Ege ünüversitesi, iki, 57. Topçu Acemi Birliği, üç sanayi burada yapılıyor. 1950 yıllarında yanlış hatırlamıyorsam Kordon'da ilk apartman dikiliyor. Bu süreç Bornovada bir süre sonra oluyor.
Ege Üniversite’sinin açılması Bornova’yı tetikliyor. Eğitim açısından Bornova’nın kitlesini yükseğe çıkarıyor. Bornova'da 1955 senesinden bu yana bir sürü akademisyen emekli olup Bornova'da kaldı. Hala da öyle.
Kentlerimizin arşivleri yok ya da yanlış neden ?
Konya'da bunu çok iyi yapıyorlar. Atina'ya gittik, bir müzeye girdik. Küçük Asya araştırmaları mıydı, yanlışı orada gör sen. Pesulaki Sohbetlerini duymak istemeyenler ve yeni bir tarih oluşturmak isteyenler için, başka yerlerde becerirler mi bilmem ama İzmir’de baltayı taşa vururlar.
