İzmir’in Karaburun ilçesine yaklaşık 20 kilometre mesafede, Ege Denizi’nin büyüleyici manzarasına nazır bir yamaçta yer alan Sazak Köyü, Sakız Adası’nın tam karşısında konumlanıyor. Parlak Köyü sınırları içinde bulunan bu terk edilmiş Rum köyü, rüzgar türbinlerinin gölgesinde, taş evleri ve dar sokaklarıyla geçmişten bir iz taşıyor. Köye ulaşım, stabilize bir yol üzerinden sağlanıyor; ancak son birkaç yüz metrede araç bırakılarak 15 dakikalık bir yürüyüş gerekiyor. Ege’nin turkuaz suları ve yemyeşil doğasıyla Sazak, doğa ve tarih tutkunları için eşsiz bir destinasyon.
Geçmişte Kimler Yaşadı?
Sazak Köyü, 1923 öncesinde ağırlıklı olarak Rum nüfusun yaşadığı bir yerleşim yeriydi. Yaklaşık 120 haneden oluşan köyde, 100 hane Rumlara, 20 hane ise Türklere aitti. Türkler ve Rumlar, cami ve kilise kalıntılarının da kanıtladığı gibi barış içinde bir arada yaşamış. Köy, Razaki üzümüyle ünlüydü; bu üzümlerden üretilen şarap ve pekmez, bölgenin ekonomik canlılığını destekliyordu. Sahildeki iskele, balıkçılık ve ticaretin merkeziydi, ancak günümüze ulaşamamış.
Neden Boşaltıldı?
Sazak’ın hüzünlü öyküsü, 1923’te Türkiye ile Yunanistan arasında imzalanan mübadele anlaşmasına dayanıyor. Lozan Antlaşması kapsamında, köydeki Rumlar Sakız Adası ve Yunanistan’ın çeşitli bölgelerine göç etmek zorunda kaldı. Geride kalan evler, önce eşyaları, ardından kapı, pencere ve kiremitleriyle talan edildi. Define avcılarının da köyü yağmalaması, Sazak’ı harabe bir görünüme bürüdü. Depremler ve zamanın yıpratıcı etkisi, bu terk edilmiş köyü adeta bir hayalet köye dönüştürdü.
Sanatsal ve Kültürel Miras
Sazak Köyü, yalnızlığına rağmen sanatsal etkinliklerle adını duyurdu. İranlı def sanatçısı Sami Hosseini liderliğindeki Ahura topluluğunun “Gafil Gezme Şaşkın” klibi, köyün mistik atmosferinde çekildi ve büyük yankı uyandırdı. Köydeki taş evler, şapel kalıntıları ve Osmanlı mimarisine özgü unutulmuş bir çeşme, tarih meraklılarının ilgisini çekiyor. Ayrıca, mübadele sonrası Yunanistan’a göç edenlerin torunları, özellikle yaz aylarında atalarının topraklarını ziyaret ediyor.
Gelecekte Ne Olacak?
2019’da İzmir 1 No’lu Kültür Varlıklarını Koruma Kurulu tarafından “Kentsel Sit Alanı” ilan edilen Sazak Köyü, turizm potansiyeliyle dikkat çekiyor. Karaburun Belediyesi, köyü Muğla’daki Kayaköy gibi bir turizm merkezine dönüştürmeyi hedefliyor. Restorasyon ve tanıtım çalışmalarıyla, Sazak’ın ulusal ve uluslararası alanda tanınması planlanıyor. Ancak, define avcılarının tahribatı ve ulaşım zorlukları, koruma çalışmalarını zorlaştırıyor. Köy, rüzgar enerji santralleri sayesinde stabilize bir yola kavuşsa da, daha fazla altyapı yatırımı gerekiyor.
Sazak Köyü, Karaburun’un gizli hazinelerinden biri olarak hem hüzünlü bir geçmişi hem de umut vaat eden bir geleceği temsil ediyor. Doğal güzellikleri, tarihi dokusu ve kültürel mirasıyla, bu köy, sürdürülebilir turizmle yeniden canlanmayı bekliyor. Ziyaretçiler, Ege’nin eşsiz manzarasında tarihe yolculuk yaparken, mübadelenin izlerini derinden hissedebilir.
