Sayıştay’ın İzmir büyükşehir Belediyesi’ne yönelik 2021 yılı denetiminde İZOTAŞ’la ilgili iki konuda hatalı uygulama tespit ettiği ortaya çıktı. 2019 raporunda da aynı konuların tespit edildiğinin vurgulandığı 2021 raporunda, yap işlet devret modeliyle inşa edilen İzmir Şehirler Arası Otobüs Terminalinin kar payı ödemelerinin süresinde gerçekleştirilmemesi ve personelce kontrollerinin yapılmadığı, ayrıca İzmir Şehirlerarası Otobüs Terminalinde ruhsata aykırı yapılar olduğu belirlendi.
İşte Sayıştay’a göre İZOTAŞ’da tespit edilen hatalar…
İzmir Şehirler Arası Otobüs Terminalinde Hatalı Uygulamalar Yapılması
İzmir Büyükşehir Belediyesi tarafından Yap İşlet Devret Modeli ile yaptırılan İzmir Şehirler Arası Otobüs Terminalinin işletilmesinde tespit edilen hatalı uygulamalar aşağıda maddeler halinde açıklanmıştır.
A) Yap İşlet Devret Modeliyle İnşa Edilen İzmir Şehirler Arası Otobüs Terminalinin Kar Payı Ödemelerinin Süresinde Gerçekleştirilmemesi ve Personelce Kontrollerinin Yapılmaması…
İzmir Büyükşehir Belediyesi tarafından Yap İşlet Devret Modeli ile yaptırılan İzmir Şehirler Arası Otobüs Terminali işletmesinde işletici firmanın Büyükşehir Belediyesine yapması gereken kar payı ödemelerini zamanında ödemediği ve düzensiz ödemeler yaptığı, ayrıca sözleşmede öngörülen kapı giriş ve çıkışları kontrol noktasında belediye personelinin olmaması sebebiyle belediye payının kontrolünün yapılmadığı görülmüştür. Büyükşehir Belediyesi ile yüklenici firma arasında yapılan asıl sözleşmenin “İşletme ile ilgili hükümler” başlıklı 8’inci maddesinde: T.C. Sayıştay Başkanlığı İzmir Büyükşehir Belediyesi 2020 Yılı Sayıştay Düzenlilik Denetim Raporu 33 “… i) yatırımcı tarafından Otogar kapı giriş ve çıkış ücretleri karşılığı tahsil edilecek brüt gelirin %20’sini Belediyeye işletme bedeli kar payı olarak işletme yılı sonundan itibaren 15 gün içinde ödeyecektir. Belediye bu fıkra kapsamında giriş çıkışların kontrolü amacıyla bir memurunu giriş çıkış kontrol noktalarında görevlendirecektir.” denilmektedir. Yukarıda yer verilen sözleşme hükümlerinden görüleceği üzere yatırımcı yıl içerisinde kapı giriş-çıkışlarından elde ettiği brüt gelirin %20’sini işletme yılı sonundan itibaren 15 gün içerisinde belediyeye ödeyecektir.
Ödemediği görülmüştür...
Yatırımcının Büyükşehir Belediyesine yapmış olduğu ödemeler incelendiğinde; 2014, 2015, 2016 yıllarında ödememesi sebebiyle borcunun bulunduğu, bu ödemeleri 2018 yılında yapılandırdığı, yine 2019 yılında ödemesi gereken tutarın büyük bir kısmını ödemediği görülmüştür. Ayrıca Büyükşehir Belediyesinin sözleşme gereği bulundurması gereken kontrol personelinin de giriş-çıkış noktalarında bulundurulmadığı görülmüştür. 03.02.2011 tarihinde Büyükşehir Belediyesi iç denetim birimi tarafından yapılan incelemede aşağıdaki hususlara yer verilmiştir; - “15.12.2008- 14.12.2009, 15.12.2019- 14.12.2010 dönemlerinde otogara transit giriş çıkış yapan şehirlerarası otobüslerden brüt %20 belediye payının hesaplanıp ödenmediği, -Yatırımcı tarafından elde edilen belediye payının ödenme öncesinde belediye tarafından ön kontrol işleminin ve periyodik denetimlerin yapılmadığı tespit edilmiştir.” İç denetim biriminin tespitinden görüleceği üzere Büyükşehir Belediyesince hasılat kontrolünün yapılması önemlilik arz etmektedir. Ancak Büyükşehir belediyesi tarafından gerekli kontroller yapılmayarak yatırımcının beyan etmiş olduğu tutarı geçerli kabul edilmiş ve bu tutar üzerinden tahakkuk ve tahsilat işlemleri yapılmıştır. Yine iç denetim raporunda payın hesaplanmasını gösterir bilgi ve belgelerin Büyükşehir Belediyesine sunulmadığı ve yatırımcının inisiyatifine bırakıldığı ifade edilmiştir. 2019 Yılı Sayıştay Denetim Raporunda da belirtildiği üzere, yatırımcı firma ile yapılan asıl sözleşmede firmanın ödemeye ilişkin yükümlülükleri, hesaplama yöntemi ve ödeme süreleri tam olarak belirlenmiştir. Yüklenicinin gerekli yükümlülüklere uymayarak ödemeleri zamanında gerçekleştirmemesi idarenin düzenli gelir elde ederek güçlü mali yapıda T.C. Sayıştay Başkanlığı İzmir Büyükşehir Belediyesi 2020 Yılı Sayıştay Düzenlilik Denetim Raporu 34 bulunmasını ve ödemelerini planlayarak zamanında gerçekleştirmesini aksatmaktadır. Ödemelerde aksaklıklar artar ve firma ödeme zorluğu içerisinde bulunmaya devam ederse asıl sözleşmede belirtilen yaptırımlar uygulanmalı ve sözleşmesi feshedilmelidir. Ayrıca, yatırımın devrinden önce Büyükşehir Belediyesi tarafından kurulacak komisyon marifetiyle otogar işletmesinin kapı giriş çıkışlarının detaylı olarak tespit edilmesi ve bu tespit sonucu fark çıkarsa bu farkın yatırımcıdan tahsil edilmesi gerekmektedir.
B) İzmir Şehirlerarası Otobüs Terminalinde Ruhsata Aykırı Yapılar Olması
Kurum işlemlerinde yapılan incelemelerde, yap işlet devret modeli ile finanse edilerek yaptırılan İzmir Şehirlerarası Otobüs Terminalinde ruhsata aykırı yapıların olduğu, bu yapıların işletici firma tarafından kiraya verilerek ilave gelir kalemleri yaratıldığı ve sözleşmede yalnızca otobüs girişlerinden hasılat öngörüldüğü için Büyükşehir Belediyesi tarafından gelir elde edilemediği görülmüştür. İzmir Büyükşehir Belediyesi ile Yatırımcı kuruluş arasında imzalanan yap işlet devret sözleşmesinde, firma tarafından hazırlanıp belediyece onaylanan projeye istinaden inşaata başlanılacağı ve bu projeye uygun olarak yapının tamamlanacağı, otogarın firma tarafından 25 yıl işletileceği ifade edilmiştir. 25 yılın sonunda yatırım idarenin mülkiyetine geçecek olup ayrıca sözleşme hükümlerine istinaden firma otogar giriş ve çıkış kapı ücretlerinden tahsil edeceği brüt gelirin %20’sini işletme bedeli kar payı olarak idareye aktaracaktır. 3030 sayılı Mülga Kanun’a istinaden firmanın imar ve ruhsat yönünden denetimi Bornova Belediyesince gerçekleştirilmiştir.
Gerekli izinler alınmamış...
Söz konusu denetimlerde ruhsat süresinde gerekli izinler alınmadığı için inşaat mühürlenmiştir. Yine imara aykırı yapılar tespit edilerek tutanak altına alınmıştır. Büyükşehir Belediyesi ile Bornova belediyesi arasında gerekli yazışmalar yapılarak ruhsat yenilenmiş ve firmanın işletmeye devam etmesine karar verilmiştir. Ancak İhale dosyasında yapılan incelemelerde firma tarafından ruhsata aykırı yapılar yapılmaya devam edildiği görülmüştür. Büyükşehir Belediyesi İmar İşleri Şube Müdürlüğü’nün Emlak Yönetimi Dairesi Başkanlığına yazmış olduğu yazıda: “…adresindeki T.C. Sayıştay Başkanlığı İzmir Büyükşehir Belediyesi 2020 Yılı Sayıştay Düzenlilik Denetim Raporu 35 Şehirlerarası otobüs terminalinde, üst kat bindirme peronlarında kalan 600m2 lik yolcu salonunun pizza, kafeterya, berber ve internet cafe yapıldığı ve ruhsatsız çalıştırıldığı, (e) ilgi yazınız ile de otogarın doğusunda kalan bölümde İzmir Şehirler Arası Terminali Sanayi Sitesi olarak nitelendirilen yeni işyerlerinin oluşturulduğu, tuvalet, kuru temizleme, internet kafe, pide ve kebap salonu, otocam ve otobakım servis gibi işyerlerinin işletilmeye başlandığının tespit edildiği,… adı geçen işyerlerinin ruhsat eki mimari projesinde yer almadığı görülmüştür.” denilmiştir. Yukarıda yer verilen Emlak Yönetimi Dairesi Başkanlığının yazısından görüleceği üzere projede yer almayan yeni işyerlerinin oluşturulduğu, bekleme salonu olarak belirlenen alanın işyerine dönüştürüldüğü, yine dosyada yer alan ve yukarıda detayına yer verilmeyen yazışmalarda otogar içi ortak kullanım alanlarında stant yapılmak suretiyle çeşitli ürünlerin satışının gerçekleştirildiği ve ruhsata aykırı bu yapılara ilişkin herhangi bir yaptırımın gerçekleştirilmediği tespit edilmiştir. Ayrıca, otogar içerisinden belediye geliri olarak yalnızca kapı giriş ücretlerinden hasılat payı öngörüldüğü için bina içerisinde ve çevresinde oluşturulan yeni yapılar ve işyerlerinden belediyeye herhangi bir kar payı aktarılmamaktadır. Dolayısı ile yüklenici firma gerekli gördükçe alt kiracı oluşturmak için yeni yerler yapıp ihale etmekte ve bu gelirden yalnızca kendisi faydalanmaktadır. 2019 yılı Sayıştay Denetim Raporunda da belirtildiği üzere İdare ile yüklenici firma arasında yapılan sözleşmenin bitiş süresi yaklaştığı için Büyükşehir Belediyesince komisyonlar kurulması veya iç denetim birimi aracılığıyla otogarın imar, ruhsat ve asıl sözleşmedeki diğer hususlar yönünden incelemesinin yapılması ve idareye devri için gerekli tespitleri yapıp yüklenici tarafından eksik ve kusurlu kısımların devire hazır hale getirilmesi gerekmektedir.
