Son Mühür Gazetesi olarak asbest mineralnin ne olduğu hangi alanlarda kullanıldığı, insan sağlığı ve çevre kirliliği üzerinde ne gibi zararlı etkilere sahip olduğu sorusu üzerine yoğunlaştık.
Asbest minerali
Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü’nden Abdulkadir Aslantaş’ın makalesindeki tamına göre, “Asbest, ateşte yanmayan, asitlere karşı dirençli ve iletkenliği olmayan, çeşitli silikat minerallerinin ismidir. Çeşitli uzunluk ve çapta liflerden oluşan asbet minerali, magnezyum silikat, kalsiyum-magnezyum silikat, demir-magnezyum silikat minerallerinin milyonlarca yıl yüksek basınç, sıcaklık ve kimyasal etkilere maruz kalması sonucunda oluşmuştur.” Yani aslında doğada var olan bir mineraldir. “Asbestin İnşaat Sektöründeki Yeri ve Maruziyetin Önlenmesi” adlı makalesinde Yrd. Doç. Dr. Selim Baradan ise asbest mineralini “Bir silikat olan tremilitin bozulmasından meydana gelen asbestin kolayca eğilip bükülebilen elastik olmayan bir yapısı vardır ve elle tel tel ayrılabilecek kadar zayıf bir dayanıma sahiptir. Asbest, lili, yumuşak, ateşte niteliği değişmeyen, zayıf ısıl ve elektriksel özgül iletkenlik, mikroorganizmalara direnç gibi özelliklere sahip madensel bir maddedir.” Şeklinde tanımlamaktadır.
Asbest Türleri
Birden fazla türü olan asbest mineralleri türlerinin özelliklerine göre birçok sanayi sektöründe kullanılmaktadır. Yani aslında asbest maddesiyle ülkemiz ilk kez NAe São Paulo adlı uçak gemisinin gelecek olmasıyla ya da gelmiş olmasıyla tanışmış olmayacak. Çünkü başta inşaat sektörü olmak üzere tekstil, duvar kaplamalarında kullanılan malzemelerde ve çimentoyu oluşturan yapı malzemelerinin üretimi gibi birden çok alanda kullanılmaktadır.
Birçok türü bulunan bir mineral olarak asbest türleri 2020 yılında Gizem Gül Koç, Nergis Yıldırım, İsmail Hanta tarafından oluşturulan ve Ulusal Çevre Bilimleri Araştırma Dergisinde (sayfa 27,33) yayınlanan bilimsel makalede şu şekilde tanımlanmıştır. “Asbest, mineral özellikleri dikkate alınarak serpantin ve amfibol olarak iki gruba ayrılır. Bunlardan serpantin grubu asbest, dünyada çıkarılan asbestlerin %95’ini oluşturan ve asbest mineralleri arasında lifleri en esnek yapıya sahip krizotil yani beyaz asbest, sarı-yeşil veya yeşil mavi renkli lizardit asbest ve yeşilin değişik renk tonlarında olabilen balmumu parlaklığına sahip antigorit asbestlerinden oluşur. Amfibol grubu asbest ise insan sağlığına en zararlı etkiye sahip krokidolit (mavi asbest), amozit (kahverengi asbest), parlak yeşil renkli aktinolit asbest ve beyaz amfibol olarak da adlandırılan tremolit asbestten oluşur.
Asbest mineralinin yasaklandığı ülkeler
Dünya çapında insan sağlığı ve çevreye verdiği zararın bilindiği asbest mineralinin yasaklandığı ya da kullanımın sektörel bazda kısıtlandığı bilinmektedir. Asbest mineralinin verdiği zararın farkında olan ve kendi ülkesinde asbest maddesine kullanım yasağı getiren ülkelerden bir tanesi de Brazilya.
Brezilya devletine ait NAe São Paulo adlı uçak gemisinin ülkeye gelmesiyle beraber akıllarda şu soru dönüyor olabilir. Brezilya kendi gemisini sökecek bir sanayiye sahip değil mi? Ya da neden sanayisi Türkiye’den daha gelişmiş bir ülkeyle anlaşmaya oturmak yerine gemiyi Türkiye’de dönüştürme kararını aldı? Cevap https://www.conjur.com.br/ haber sitesinin 29 Kasım 2017 tarihli haberinde…
Haber sitesine göre Brezilya Federal Yüksek Mahkemesi Rio de Janeiro'da asbest maddesi ile yapılan ürünlerin üretimini ve satışını yasaklayan bir yasa çıkardı. Aynı haber, Asbest maddesinin kullanımın yasaklanmasına dayanak olarak Bakan Rosa Weber, yaşamı, insan sağlığını ve çevrenin korunması ilkesini dikkate aldıklarını ifade ettiğini söyledi.
Öte yandan Avrupa Birliği Komisyonu 27 Temmuz 1999 yılında aldığı ip/99/572 sayılı kararla önce beyaz asbest kullanımını, 1991 yılında ise komisyon kararı ile diğer bütün asbest türlerinin kullanımını en geç 1 Ocak 2005 tarihine kadar bütün Avrupa Birliğine üye ülkeleri kapsayacak şekilde yasakladı.
Aslantaş’ın makalesine göre ise Finlandiya 22 Ocak 1997 tarihinde asbest maruziyeti önleme amaçlı Helsinki ‘de üye ülkeleri toplamış. Toplantı sonucunda Helsinki kriterleri olarak adlandırılan ve asbest üretimine ve kullanımına ciddi yasaklamalar getirmesi amacı güden kararlar üzerinde anlaşılmıştır.
Asbest maddesinin insan sağlığına zararları nelerdir?
Asbest mineralinin insan sağlığı üzerindeki etkileri Aslantaş’ın “Asbest Endüstrisinde İş Sağlığı Ve Güvenliği Önlemleri” adlı makalesinde yer verdiğine göre şu şekilde sıralanmıştır.
1. Plevra Lezyonları: Asbest mineraline kronik maruziyet durumunda akciğerlerde kalınlaşma nedeni ile plevra lezyonları oluşur. Plevradaki bu rahatsızlık solunum fonksiyonlarının azalmasına neden olur. Plevra dokusunda oluşan başlıca reaksiyonlar:
• Plevral plaklar,
• Benign asbest plörezisi,
• Diffüz plevral kalınlaşmasıdır.
2. Mezotelyoma: Asbest marıziyeti sonucu akciğer ve karın zarlarında meydana gelen en ciddi hastalıktır. Ülkemizde yıllık açıdan baktığımızda batı ile kıyasladığımızda yaklaşık 500 kat daha sık görülmektedir. İlgi çekici olan hastalığa ait belirtiler asbest maruziyetinden 20-50 yıl sonra ortaya çıkmasıdır. Mezotelyoma’ya ait belirtiler, akciğerlerde ağrı ve solunum yetersizliğidir. Mezotelyoma akciğer röntgeni ve tomografi ile saptanabilmesine rağmen, kesin tanı için akciğer zarı biyopsisi uygulanır. Hastalık çok erken evrede saptanıp cerrahi girişim uygulanmazsa, kemoterapi ya da radyoterapiye direnç gösterdiğinden, kişi bir yıl gibi zaman sürecinde öldürebilir.
3. Akciğer Kanseri: Kronik ve ilerleme gösteren akciğer kanseri, %85 oranında sigaraya bağlı hastalık olup, asbestli işlerde ve işyerlerinde çalışanlarda akciğer kanseri yüksek sıklıkta görünmektedir. Asbestli iş kollarında, akciğer kanseri oranı, genel ortalamanın%10-üstündedir. Asbestli işlerde çalışıp sigara içenlerde akciğer kanseri olma olasılığı artırmaktadır.
4. Diğer Hastalıklar:
• Hava yolu obstrüksiyonu,
• İmmünolojik değişiklikler,
• Perikardiyal sıvı- kalınlaşma,
• Gırtlak kanseri, mide ve bağırsak sistemi kanserleri
KAYNAK:
https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/IP_99_572
https://www.conjur.com.br/2017-nov-29/supremo-proibe-producao-venda-amianto-brasil
https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1108530
