Bu dört tarih ülkemizin yönetimi için kullanılan anayasaların yürürlüğe girdiği yılların tarihleri. 1921 tarihi; 1915 yılından itibaren Anadolu topraklarının emperyalist ülkeler tarafından işgaline son vermek için Mustafa Kemal’in 19 Mayıs 1919’da Samsun’a çıkarak başlattığı mücadele sonrası 23 Nisan 1920’de kurulan ‘Büyük Millet Meclisi’nde (20 Ocak 1921’de) kabul edilen ilk Anayasa’nın, yani 24 maddelik Teşkilatı Esasiye Kanunu’nun kabul edildiği tarihtir. Bu Anayasa ile oluşturulan hükümet sistemi meclis hükümeti sistemidir. Gelin bu kanunda neler var, bir bakalım:  

* ’Egemenlik kayıtsız ve şartsız milletindir’ ilkesi benimsenmiştir.

* Güçler Birliği ilkesi kabul edilmiştir.

* Meclis Hükümeti sistemi ile “Yasama, Yürütme ve Yargı” gücü TBMM’nin elindedir.

* Hükümetin doğal başkanı aynı zamanda meclis başkanıdır.

* Hükümet Meclisin denetimindedir.

* Seçimler iki yılda bir yapılır.

* Seçmen yaşı 18’dir.

* Çift dereceli seçim sistemi hakimdir. 

* Yerinden yönetim sistemi benimsenmiştir.

Bu anayasa 1923 yılında değişikliğe uğratılmış olup şu maddelere yer verilmiştir:

*Türkiye devletinin hükümet şekli Cumhuriyettir.

* Cumhurbaşkanı milletvekilleri tarafından bir dönemlik seçilecektir.

* Cumhurbaşkanın görev süresi 4 yıldır.

* İkinci kez seçilmesi mümkündür.

* Başbakan, Cumhurbaşkanı tarafından milletvekilleri arasından seçilecektir.

* Bakanlar ise Başbakan tarafından meclis üyeleri arasından seçilip Cumhurbaşkanınca TBMM onayına sunulacaktır.

* Devletin dini İslam’dır.

* Devletin resmi dili Türkçe’dir.

* Başkenti Ankara’dır.

1921 anayasası Türkiye Cumhuriyeti anayasaları içinde en kısa süreli kullanılan bir anayasadır ve ‘Laik’ bir anayasa olmamıştır.

Laiklik ve kadın hakları

Başlıktaki ikinci tarih 1924, ülkemizin ikinci anayasasının tarihidir. 29 Ekim 1923’de Cumhuriyet’in ilan edilmesiyle birlikte Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk anayasası olmuş ve 20 Ocak 1924’de kabul edilerek yürürlüğe girmiştir. Gelin bu anayasanın maddelerine de bir bakalım:

  • Egemenlik kayıtsız ve şartsız milletindir.
  • Devletin yönetim şekli Cumhuriyettir.
  • Devletin dini İslam, başkenti Ankara ve dili Türkçe’dir.
  • Devletin başkenti, rejimi ve bayrağı değiştirilemez.
  • Yasama ve yürütme yetkileri meclise aittir.
  • Yargı bağımsız mahkemelerce yürütülür. 

Bu anayasa beş kez değişikliğe uğratılmasına rağmen en uzun süre kullanılan bir anayasa olmuştur.

  • 20 Ocak 1924 tarihi itibariyle ‘Devletin dini İslam’dır maddesi nedeniyle laik bir anayasa olmadığı hükmüne varılmıştır. Ancak 1928 yılında yapılan değişiklikle ‘Devletin dini İslam’dır ifadesi kaldırılarak Laiklik ilkesine tam geçiş yapılmış, Atatürk ilkeleri ve Laiklik maddesi bu anayasaya girmiştir.
  • Yargının ‘Bağımsız mahkemelerce yürütülür’ ifadesi nedeniyle kuvvetler ayrılığının gerçekleştiğine hükmedilmiştir.
  • Ayrıca seçmen yaşı 18’den 22’ye çıkarılmıştır.
  • Ormanlar devletleştirilmiştir.
  • Bu anayasada 1934 yılında yapılan değişikliklerle dünyada ilk ülkemizde kadınlara seçme ve seçilme hakkı verilmiştir.  
  • Toprak reformu yapılmıştır.
  • 1946 yılından sonra çok partili siyasi hayat kabul edilerek tek dereceli seçim sistemi benimsenmiştir. 

37 yıl süreyle bazı değişiklikler yapılarak kullandığımız bu anayasa da 27 Mayıs 1960’ta gerçekleştirilen ihtilal sonrası oluşan hükümetin hazırlattığı ve 9 Temmuz 1961’de kabul edilen üçüncü anayasaya kadar yürürlükte kalmıştır. Bu anayasa için özgürlükleri artıran bir anayasa olarak değerlendirilmiş, ancak, dönemin bazı hukukçuları tarafından özgürlüklerin kullanılacağı mekanizmaların getirilmediği değerlendirilmesi yapılmıştır. Bu anayasada da 1971 ve 1973’de bazı değişiklikler yapılmış, 12 Eylül 1980 askeri darbesine kadar yürürlükte kalmıştır.

Asla değiştirilemez dört madde

Son anayasamız ise 1982 tarihlidir. 7 Kasım 1982’de kabul edilen bu anayasa 177 maddeden oluşmaktadır. Günümüze kadar 17 kez de birçok madde değişikliğe uğratılmıştır. Yazımı, bu anayasamızın asla değiştirilemeyecek olan dört maddesini vererek tamamlayacağım.

İşte bu dört madde:

  • Madde 1- Türkiye Devleti bir Cumhuriyettir.
  • Madde 2- Türkiye Cumhuriyeti, toplumun huzuru, milli dayanışma ve adalet anlayışı içinde, insan haklarına saygılı, Atatürk milliyetçiliğine bağlı, başlangıçta belirtilen temel ilkelere dayanan, demokratik, laik ve sosyal bir hukuk Devletidir.
  • Madde 3- Türkiye Devleti, ülkesi ve milletiyle bölünmez bir bütündür. Dili Türkçedir. Bayrağı, şekli kanunda belirtilen beyaz ay yıldızlı al bayraktır. Milli Marşı ‘İstiklal Marşı’dır. Başkenti Ankara’dır.
  • Madde 4- Anayasanın 1’nci maddesindeki Devletin şeklinin Cumhuriyet olduğu hakkındaki hüküm ile 2’nci maddesindeki Cumhuriyetin nitelikleri ve 3’ücü maddesi hükümleri değiştirilemez ve değiştirilmesi teklif edilemez.

 Sevgili okurlarım bugün sizlere ülkemizin 23 Nisan 1920’den günümüze kadar TBMM’nde oluşturulan parlementer sistemle kabul edilen anayasaları özetlemeye çalıştım. Özellikle de tek partili ve diktatörlük özentisi içinde bir ülke olmamıza çanak tutanlara bu ülkenin 95 yıldır parlementer sistemle yönetildiğini hatırlatayım istedim.

Ülkemizi 1915 yılından itibaren işgal ve talan eden emperyalist ülkelerden kurtarıp, her şeyini Türk halkı için yapan ve bırakan Türkiye Cumhuriyeti’nin Kurucu Lideri İlk Cumhurbaşkanımız Başkomutan Mareşal Gazi Mustafa Kemal Atatürk ve onunla birlikte mücadele eden tüm şehitlerimiz ile gazilerimizi sevgi, saygı, şükran duygularım ve rahmetle anıyorum. 23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı’nın 102’nci yıldönümü kutlu olsun.